تشریح شاخص‌های ۵ گانه جامعه اطلاعاتی در فضای سایبر از سوی شکرخواه

به گزارش همشهری آنلاین، دکتر یونس شکرخواه در نشست بین‌المللی سلامت و سبک زندگی: فرهنگ و فضای مجازی در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، ضمن اینکه فرهنگ، فضای سایبر و جامعه اطلاعاتی را به عنوان اضلاع یک مثلت نامید، رفتار جوامع در برابر فضای سایبر را در قالب شاخص‌های ۵ گانه جامعه اطلاعاتی بررسی کرد و گفت: گروه اول (Skaters) به گونه‌ای شتابان در مسیر دنیای دیجیتال گام برمی‌دارند، گروه دوم (Striders) با گام‌های بلند و موثر در راه دیجیتالی شدن حرکت می‌کنند، گروه سوم (Sprinters) در صدد هستند راه‌های استفاده هر چه بیشتر از تکنولوژی‌ها را فراهم آورند، گروه چهارم (Strollers) مسائل دیجیتال را چندان جدی نمی‌گیرند و محدودیت‌های مالی هم دارند و گروه پنجم (Starters) نیز جزو تازه‌واردان به عرصه دیجیتال به حساب می‌آیند.

عضو هیئت علمی دانشکده مطالعات جهان با بیان اینکه افراد حاضر در گروه اول (Skaters) پیشتازان تغییرات فضای سایبری هستند، خاطرنشان کرد: افراد این گروه در دایره سایبر قرار می‌گیرند نه در دایره رسانه‌های الکترونیک و رسانه‌های چاپی و نه در کهکشان شفاهی.

وی افزود: با توجه به تقسیم‌بندی رفتار افراد نسبت به فضای سایبر، دیدن آدم‌های مات که در حوزه سایبر، چابک هم نیستند، اصلا عجیب نیست. بنابراین در حوزه نسبت فرهنگ و فضای سایبر با یک اختلاط فرهنگی مواجه هستیم که خیلی هم پیدا و شفاف نیست و این وضعیت در گره‌گاه‌های فرهنگ با فضای سایبر رخ می‌دهد.

شکرخواه یادآور شد: با ظهور ایمیل، نامه از جهان واقعی رخت بربست و ایمیل در جایی قرار گرفت که اکنون باید بپرسیم  پست هوایی و زمینی واقعا کجاست؟ در تغییرات بوجود آمده نه تنها جایگزینی ایمیل با پست را شاهد هستیم بلکه در مصادیق دیگر می‌توان «عبور» از ابزارهای سنتی را هم دید. با این حال معلوم نیست که برخی از جوامع سایبری کامل می‌شوندیا سنتی باقی می‌مانند و یا ترکیبی از این دو در زندگی‌شان جاری می‌شود.

او در ادامه با اشاره به چند واژه ترکیبی که امروزه در حوزه فرهنگ و فضای سایبری استفاده می‌شود، توضیح داد: یکی از این کلمات فومواست که مختصرشده عبارت fear of missing out  است، به معنی بیرون ماندن و عقب افتادن که برای مثال امروزه اگر فرد یک ساعت به اینترنت وصل نباشد، احساس می‌کند از دنیا بیرون افتاده است. واژه دیگر موبوفوبیا (mobophobia) است، یعنی فرد به محض دیدن اینکه شارژ موبایلش در حال تمام شدن است، می‌ترسد، آرام و قرار خود را از دست می‌دهد.

شکرخواه در بخش دیگری از سخنانش از تبدیل شدن واژه اینفورمیشن (Information) به اینفومرشال (Infomercial)گفت: اینفومرشال ترکیبی از اینفورمیشن  و کامرشال (Commercial) است یعنی فضای اینفومرشال دیگر نه فضایی اطلاعاتی بلکه فضایی تجاری شده است.

این مدرس ارتباطات تصریح کرد: به نظر می‌رسد دو عامل از بین رفتن برخورد طبقاتی با تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و همچنین ارزان‌تر شدن این تکنولوژی‌ها نظیر نقش اپلیکیشن‌ها روند کاربرد وسیع تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و اطلاع رسان را از جنبه‌ی تاثیر بر فرهنگ تسریع کرده است.

او درباره فرهنگ و فضای مجازی تنها به طرح یک نکته اکتفا کرد و گفت: در فضای سایبر محیط‌های فرهنگی دچارگسست‌هایی شده که این گسست باعث شده یک جهان ارتباطی واقعی-مجازی دایر شود. فرد در خانه‌اش نشسته است و در حالی که روی «موس‌پد» خود جهانگردی می‌کند، همزمان با یک دنیای بزرگتر با تمام تفاوت‌های فرهنگی آن ارتباط می‌گیرد. بنابراین دیدن آدم‌هایی در این دوره که غذای بنگلادشی می‌خورند، ادکلن فرانسوی می‌زنند، شلوار ایرانی می‌پوشند و کت ایتالیایی دارند، چندان عجیب نیست. مات شدن هویت‌ها محصول تلاقی فرهنگی در فضای سایبری است که باید سمت و سوی خود را در آیند نشان دهد و به عبارت بهتر از جنبه سنت و مدرنیته یا ترکیب این دو اعلام وضعیت کند.

دکتر شکرخواه، در بخش دیگر سخنانش درباره جامعه اطلاعاتی، با مقدمه‌ای درباره روند و نتایج نشست‌های WSIS از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۵ اشاره کرد و گفت: این روند از ۱۰ تا ۱۲ دسامبر ۲۰۰۳ در ژنو کلید خورد که محصول آن در قالب دو سند قابل دسته‌بندی است؛ یکی «اعلامیه اصول، ایجاد و ساخت جامعه اطلاعاتی؛ چالش جهانی هزاره جدید» بود که تحت عنوان سند بینش شناخته می‌شود و دیگری «سند طرح اقدام» که یازده خط عمل هم در آن جای دارد که به عنوان سند مأموریت نامیده می‌شود.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، درباره تصمیمات اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی در ژنو (۲۰۰۳)، گفت: در اجلاس ۲۰۰۳ جمعی از کارشناسان زبده ایرانی توانستند ۱۱ خط عمل را به طرح اقدام اضافه کنند.

وی در ادامه تشریح روند نشست‌های WSIS پس از ۲۰۰۳، به یادآوری برگزاری اجلاس دوم در ۱۶ تا ۱۸ نوامبر ۲۰۰۵ در تونس پرداخت و به تدوین سند تعهد تونس با ۴۰ ماده، سند دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی با ۱۲۲ ماده و باقی ماندن ۱۱ خط عمل در دستور کار کشورها اشاره کرد و گفت: سه موضوعی که در دستور جلسه تونس برای جامعه اطلاعاتی قرار گرفت شامل مکانیزم‌های مالی برای مواجهه با چالش‌های ICT در توسعه (بندهای ۳ تا ۲۸)، حاکمیت اینترنت (بندهای ۲۹ تا ۸۲) و اجرا و تعقیب (بندهای ۸۳ تا ۱۲۲) بود.

رئیس انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی در بخش دیگر سخنانش به برشماری ۱۱ خط عمل جامعه اطلاعاتی پرداخت شامل نقش مسئولان دولتی عمومی و تمامی ذی‌نفعان در تصویب تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان برای توسعه، زیرساخت اطلاعات و ارتباطات، دسترسی به اطلاعات و دانش، ظرفیت‌سازی، ایجاد اعتماد و امنیت در بکارگیری تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان، فعال‌سازی محیط، کاربردهای تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسان، تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبان و محتوای محلی، رسانه‌ها، جوانب اخلاقی جامعه اطلاعاتی و همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی است.

دکتر شکرخواه که با موضوع «فرهنگ و فضای سایبر: ملاحظات سه ضلع فرهنگ، فضای سایبر و جامعه اطلاعاتی» سخنرانی می‌کرد، یادآور شد: هشتمین خط عمل جامعه اطلاعاتی، یعنی «تنوع فرهنگی و هویت»، خاص فرهنگ است که اگر درست تعقیب شود تاثیرات عمیقی بر عرصه فرهنگ باقی خواهد گذاشت.

او عنوان بند هشتم را تنوع فرهنگی و هویت، تنوع زبانی و محتوای محلی ذکر کرد و گفت این ماده مشتمل بر ۵ بند است و از این قرار است:
دیدگاه ما درباره جوامع اطلاعاتی و دانش یک جهان دیجیتال بیشتر فرهنگی و با تنوع زبانی بیشتر است که در آن: تقریبا نیمی از زبان‌های موجود در فضای سایبری حضور دارند، توسعه با درنظر گرفتن محتوای محلی، ملی و منطقه‌ای اتفاق می‌افتد، نوآوری و خلاقیت بر دانش سنتی در تمامی حوزه‌ها مبتنی است و باید به‌صورت مناسب تقویت و حراست شود، فرهنگ در تمامی سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای برای کاهش فقر و توسعه پایدار لحاظ می‌شود، به هویت فرهنگی، تنوع زبانی و فرهنگی، سنت‌ها و مذاهب احترام گذاشته شده و تقویت مذاکره میان فرهنگ‌ها و شهروندان هدف است.